Verkiezingscampagne-analyse:

Uit de peilingen blijkt dat de VVD bezig is met een opmars terwijl NSC voor het eerst sinds de aankondiging van deelname aan de verkiezingen een dalende lijn laat zien. De meest gehoorde kritiek is dat de de partij geen duidelijkheid biedt. Een deel verwijst dan naar het feit dat lijsttrekker Pieter Omtzigt geen duidelijkheid geeft over wie premier zou moeten worden. Anderen vinden de plannen van de partij te vaag of bekritiseren de beslissing om niet deel te nemen aan de doorrekening van het CPB.

Bron: NOS – Peilingwijzer 17.11.’23

NSC heeft de voorkeur voor een minderheidscoalitie. Omtzigt distantieert zich daarbij vrij actief van Timmermans, dus zijn voorkeur is duidelijk ‘over rechts’.  Het motorblok zal dan naar alle waarschijnlijkheid uit in ieder geval NSC en VVD bestaan, mogelijk aangevuld met BBB.

Timmermans ziet achterstand ontstaan en weet dat hij alleen een echte gamechanger zal zijn wanneer hij de grootste wordt (VVD en NSC zullen immers niet zonder elkaar willen). Komende week zal hij dan ook benutten om te ageren tegen een rechts-conservatieve coalitie, daarin gesteund door in ieder geval Jetten.

Omdat Omtzigt in de Eerste Kamer geen zetels heeft, is het niet onlogisch om de PVV toch als serieuze partner te beschouwen naast VVD en BBB. Dat zou in de Tweede Kamer in ieder geval een (waarschijnlijk riante) meerderheid betekenen. VVD en BBB komen samen in de senaat aan 26 zetels. Aangevuld met PVV is dat 30. Wat kleine rechtse partijen zouden daarbij kunnen aanvullen tot de 38 zetels die nodig zijn voor een meerderheid in de senaat. De afgelopen jaren heeft Rutte dat ook steeds gedaan, waarbij met name de SGP vaak het verschil maakte.

Bovenstaande in acht nemend, zal het uiteindelijk vooral aankomen op de houding van NSC jegens de PVV. Caroline van der Plas probeert een modererende rol op zich te nemen door enerzijds te noemen dat ze niet zonder Pieter Omtzigt wil, en anderzijds te noemen dat Omtzigt de PVV-stemmer niet mag negeren. De VVD sluit de PVV niet op voorhand uit. Timmermans zal er samen met Jetten alles aan doen om de kiezer te waarschuwen voor de dreiging van een conservatief rechts kabinet wat waarschijnlijk zal ontstaan als NSC of VVD de grootste wordt. Daarbij is mogelijke samenwerking met de PVV ook een dankbaar mikpunt. Of links erin zal slagen het tij te keren, moet de komende week uitwijzen. Uit onderzoek weten we dat voor slechts 40 procent van de kiezers de stem al vast staat. De zwevende kiezers gaan zich vooral nog verdiepen in verkiezingsprogramma’s (43 procent), wachten laatste ontwikkelingen rond grote thema’s af (41 procent) of gaan er goed voor zitten bij de laatste debatten (34 procent) blijkt uit onderzoek van EenVandaag. Momenten waar het verschil nog gemaakt kan worden.

• Vrijdag: Dilan Yeşilgöz op bezoek bij Nieuwsuur
• Vrijdag en Zaterdag: de kleine lijstrekkers gaan het debat met elkaar aan bij EenVandaag.
• Maandag: het EenVandaag debat met de zes grootste partijen nu in de peilingen: VVD, GL-PvdA, PVV, D66, NSC en BBB.
• Dinsdag: het NOS slotdebat met na het Achtuurjournaal de grote acht partijen.

BIJLAGE – vanuit de media

NRC analyseerde dat het voor andere partijen balanceren op een dun koord is wanneer het gaat over campagnevoeren tegen NSC van Pieter Omtzigt. Er wordt kritiek geuit op het feit dat Omtzigt in een periode van gebrekkig vertrouwen in de politiek voor veel mensen toch en symbool van hoop is, maar tegelijkertijd geen duidelijkheid geeft over zijn eigen premierschap. Daarbij is de analyse dat er nog weinig partijen Omtzigt durven aan te spreken op het feit dat hij zelf al ruim 20 jaar in de Kamer zit maar vooral wordt gepositioneerd als een anti-establishment kandidaat die handig gebruik maakt van zijn sleutelpositie. Eerder gaf zijn partijgenoot Van Vroonhoven bij WNL aan dat er met de PVV ‘bijna niet te werken’ is en de voorkeur van NSC een minderheidskabinet is. Omtzigt zelf noemde GroenLinks/PvdA een ‘hele moeilijke partner’ om mee samen te werken. Als voorbeelden van dingen die samenwerking lastig maken, noemde de NSC-voorman migratie en de belastingplannen van GroenLinks-PvdA.

Frans Timmermans heeft zijn campagnestrategie moeten omgooien. Mikken op het midden en vrijage met NSC pakt niet goed uit.Timmermans gaat nu naar in de aanval op de rechts-conservatieve koers van de NSC en VVD. Zo stelde hij deze week in Trouw dat hij de houding van deze partijen op het gebied van klimaat ‘onverantwoord’ vindt. Logischerwijs is het thema klimaat voor GroenLinks-PvdA een van de belangrijkste thema’s. Bij WNL op Zondag gaf Timmermans een veeg uit de pan richting Jetten van D66, door te zeggen dat het huidige kabinet in de afgelopen vier jaar niets aan klimaatbeleid heeft gedaan. Hij werd daar onder andere door Bontenbal (CDA) en Jetten zelf op aangesproken. Timmermans blijft daarbij waarschuwen dat Omtzigt over rechts zal gaan.

In een interview met het FD geeft Dilan Yesilgoz (VVD) aan dat er in de afgelopen jaren ‘onevenredig veel’ van ondernemers is gevraagd. Ze doelt hierbij o.a. op het verhogen van de winstbelasting. Ook benadrukt ze dat er op migratie wat de VVD betreft geen waterige compromissen gesloten kunnen worden en veiligheid hoog op de agenda van de VVD staat. Ze wil werken aan een ‘herkenbaar VVD-geluid’ en de partij rechts van het midden positioneren. ‘Daar voelen we ons comfortabel’. Daarnaast is het voor Yesilgoz balanceren in hoeverre zij afstand kan nemen van Rutte en het eerdere beleid van de VVD. Rutte zelf erkende tijdens een flyeractie dat hij te lang is blijven zitten. Ook Yesilgoz spreekt zich niet hard uit tegen samenwerking met de PVV. Ze geeft aan niet te kunnen inschatten wat zijn ‘halve draai’ op de islam betekent en ook Wilders’ standpunten over Nexit en houding aangaande Rusland erg ingewikkeld blijven.

Rob Jetten heeft aangegeven dat voor D66 onderwijs een van de belangrijkste speerpunten is, en dan in het bijzonder het terugdringen van het lerarentekort. Jetten wil tevens meer aandacht besteden aan mbo-leerkrachten en scholen met veel achterstanden. “Als je als leraar kiest om in een moeilijkere wijk te werken met kinderen die extra aandacht nodig hebben, dan moeten zij extra beloond worden”, vindt Jetten. “Zij zijn heel belangrijk voor de emancipatie van kinderen die vanwege hun postcode minder kansen krijgen.”

Henri Bontenbal geeft aan dat de verkiezingen voor het CDA een ‘springplank’ zal zijn, waarbij de partij zich weer op haar roots kan bezinnen. Daarbij twijfelt hij openlijk aan de vraag of NSC maar ook BBB op de lange duur stabiel genoeg zullen blijken om het land te kunnen besturen. Bontenbal opende voorzichtig de aanval op Omtzigt, door te zeggen dat ook hij al vele jaren lang onderdeel uitmaakt van de Haagse bestuurscultuur waar Omtzigt zo hard tegen ageert.

In de interviewreeks die Nieuwsuur organiseert met de lijsttrekkers, waren een aantal opvallende uitspraken:

• • Omtzigt gaf aan dat hij niet graag samenwerkt met partijen die de rechtstaat aantasten. Hij doelde daarmee op de PVV, maar sloeg de deur niet keihard dicht wanneer het om samenwerken gaat.
  • Wilders was voor het eerst sinds jaren bereid om naar Nieuwsuur te komen, en sloeg daar een milde toon aan. Zo gaf hij aan dat het islamstandpunt nog steeds belangrijk is voor de PVV, maar er nu in het land belangrijkere problemen zijn om op te lossen en het islamstandpunt bovendien opzij wil zetten als hij daarmee kan meeregeren.
  • Caroline van der Plas (BBB) lijkt Wilders meer en meer te verdedigen en werpt zichzelf op als een soort moderator tussen NSC en PVV door te zeggen dat Omtzigt Wilders niet uit kan sluiten. Wilders zelf pareert de terughoudende beweging van Omtzigt door te stellen: als Omtzigt de deur voor de PVV gesloten houdt, zet hij hem wagenwijd open voor Timmermans.